محمد امينی و علی ميرفطروس: دو روايت از سقوط دولت دکتر مصدق

محمد امينی و علی ميرفطروس: دو روايت از سقوط دولت دکتر مصدق

سام قندچی

http://www.ghandchi.com/794-amini-mirfetros.htm

 

سالها پيش سطور زير را به ياد اثر منظوم ساموئل تیلُر کالریج تحت عنوان "دریانورد کهن" نوشتم:

 

"ساموئل تيلور کولريج، شاعر و منتقد انگليسي که بين سال هاي 1772 و 1834 زندگي مي کرد و جناياتي را که انقلاب فرانسه عليه آنهائي که خود انقلاب کرده بودند به چشم خود ديده بود، منظومه زيبائي تحت عنوان "ترانه دريانورد کهنسال" در قالب داستان کشتن پرنده دريائی خارق العاده ای به رشته تحرير درآورده است.  اين اشعار بيان احساسات نسلي بود که آن مصيبت ها را با گوشت و پوست خود تجربه کردند، و گوئي همه دردها از زبان يکي از انقلابيون بيان می شود که در قامت ملواني پير در کنار خيابان تحول اجتماعي ايستاده و به هر کس که در آن راه پاي مي گذارد داستان کشته شدن "مرغ دريائي آزادي" را بازگو ميکند. بسياری از دوستان کولريج پس از تجربه انقلاب فرانسه به محافظه کاران ضدانقلابی تبديل شدند اما برخی نيز ليبرال باقی ماندند. منظومه کولريج بيان افسوس ها و طلب بخشش از سوی آنهايی است که از زياده روی های انقلاب بجان آمده و با بيانی زيبا و شاعرانه فغان آنهاست که به نسل های بعد منتقل می شود" (1).

 

گوئی نسل انقلاب 1357 ايران نيز تجربه مشابهی را طی کرده است؛ انقلابيونی که در جستجوی استقلال، آزادی و عدالت اجتماعی به پا خاستند و بعدها در بازنگری های خود گاه به هزاران سال پيش نقب زده و برای يافتن پاسخی به نتيجه انقلاب به جستجوهای خود ادامه می دهند (2). چند سال پيش آقای علی ميرفطروس در نوشته ای تحت عنوان "آسيب شناسی يک شکست" به وقايع پيش و پس از کودتای 28 مرداد 1332 پرداخت و آقای محمد امينی نيز در کتاب "سوداگری با تاريخ" به نوشتار آقای ميرفطروس پاسخ مفصلی ارائه کرد.  البته اينگونه بحثها به مخالفان و هواداران مصدق محدود نيست و در ميان ليبرالهای ايران نيز درباره ارزيابی از تصميمات دکتر مصدق در آن سالها اتفاق نظر وجود ندارد (3). همچنين اختلاف نظرها در مورد شخصيت های جبهه ملی محدود به دوران مصدق نيست، مثلا در مورد اشتباهات دکتر کريم سنجابی هنگام انقلاب 57 اختلافات ليبرالهای ايران آشکارا اعلام شده اند (4). اينکه اين بحث ها بعد از 60 سال هنوز ادامه دارد ممکن است عجيب جلوه کند (5). اما نه تنها موضوع حفاظت از دموکراسی کماکان برای نيروهای سياسی ايران مورد توجه است (6) بلکه اين بررسی ها حتی برای دولت آمريکا در مورد تجديد رابطه اش با مردم ايران بر مبنای احترام متقابل اهميت تعيين کننده دارد (7).

 

آنچه به نوشته آقای محمد امينی اهميت ويژه ای می دهد پاسخ های مبسوط ايشان به نوشته های آقای ميرفطروس نيست بلکه بسياری از اسناد دست اولی است که از شخصيت های حقيقی جبهه ملی در کتاب سوداگری با تاريخ ارائه شده اند. مسأله ای که در پس بحث های 28 مرداد نهفته است تلاشهای انسانهايی است که برای سرافرازی و سعادت مردم ايران فعاليت کردند و زندگی خود و خانواده شان در اين راه فدا شده است. البته اينکه نتيجه همه اين تلاشها زندگی بهتر برای مردم ايران بوده يا خير موضوعی است که نمی توان از آن به راحتی گذشت. آقای محمد امينی يکی از با دانش ترين مورخان تاريخ ايران هستند که هم با منابع رسمی آشنايی دارند و هم با منابعی که در جنبش سياسی ايران قابل دسترس بوده اند و نوشته های ايشان می توانند راهگشای درک بسياری از سؤالات پژوهشگران آکادميک باشد. در اينجا لازم می دانم همچنين به ادعايی که به تازگی در مورد آقای محمد امينی بعنوان نويسنده کتاب "دموکراسی ناقص" مطرح شده است پاسخ دهم. اينجانب شخصا با نويسنده کتاب دموکراسی ناقص، در شهر تهران، در سال دوم انقلاب، ملاقات کردم و ايشان آقای محمد امينی نيستند. نويسنده کتاب دموکراسی ناقص به زبان انگليسی نيز تسلط کامل داشت و کتاب اينجانب در مورد کردستان (8) را نيز او از زبان فارسی به زبان انگليسی ترجمه کرد و ترجمه ايشان آنقدر عالی است که گوئی از نو کتاب را به زبان انگليسی نوشته است (9). کتاب دموکراسی ناقص يکی از دقيقترين پژوهش هايی است که در مورد رويدادهای سالهای 1320 تا 1332 انجام شده است، جدا از آنکه کسی با نظر نويسنده در هر مورد معين موافق يا مخالف باشد. مثلاً با اطلاعاتی که پس از سقوط شوروی منتشر شده اند آشکار است که نظرات آن نويسنده در مورد تشکيل فرقه دموکرات آذربايجان غلط است (10). به هر حال اميدوارم ايشان اگر در قيد حيات هستند روزگار خوشی داشته باشند و بايد قدر کارهای تحقيقات تاريخی دقيق آنچنان را دانست جدا از آنکه ارزيابی های مورخ در هر مورد معين امروز از نظر ما درست باشد يا نه.

سام قندچی، ناشر و سردبير
ايرانسکوپ

http://www.ghandchi.com

http://www.iranscope.com
دهم آبان ماه 1392

November 1, 2013

پانويس:

 

1. Rime of the Ancient Mariner, Samuel Taylor Coleridge

http://www.ghandchi.com/iranscope/Anthology/Ancient_Mariner.htm

2. ايران آينده نگر: آينده نگري در برابر تروريسم
http://www.ghandchi.com/500-FuturistIran.htm

FUTURIST IRAN: Futurism vs Terrorism-Third Edition
http://www.ghandchi.com/500-FuturistIranEng.htm

3. اشتباه مصدق در رابطه با متحدين جهانی دليل شکست مليون در 28 مرداد
http://www.ghandchi.com/546-mossaddegh.htm

4. ياداشتي کوتاه درباره دکتر سنجابي و ليبرالهاي ايران
http://www.ghandchi.com/467-KarimSanjabi.htm

A Short Note about Dr. Sanjabi & Iranian Liberals
http://www.ghandchi.com/467-KarimSanjabiEng.htm

5. چرا قديمی های جبهه ملی از بازگويی 28 مرداد دست بر نمی دارند؟
http://www.ghandchi.com/658-Arrogance.htm

6. مسأله *حفاظت* از دموکراسي است، نه دموکراسي خواهي
http://www.ghandchi.com/379-Protection.htm

7. How US Can Solve Iran's Nuke Issue
http://www.ghandchi.com/743-iran-us-nuke-eng.htm

8. کردها و شکل گيري دولت مرکزي در ايران
http://www.ghandchi.com/700-KurdsIran.htm

9. Kurds & Formation OF Central Government in Iran
http://www.ghandchi.com/700-KurdsIranEng.htm

10. يادداشتی درباره طرح بحث انگيز خودمختاری کردستان
http://www.ghandchi.com/723-kurdistan-autonomy.htm

A Note about the Controversial Kurdistan Autonomy Plan
http://www.ghandchi.com/723-kurdistan-autonomy-eng.htm

    

ایران#

#iran

iranscope@