مروری بر کتاب محمد امینی درباره صوفیگری کسروی

مروری بر کتاب محمد امینی درباره صوفیگری کسروی

http://iranscope.blogspot.com/2015/02/blog-post.html
http://www.ghandchi.com/869-amini-sufism-kasravi.htm

بتازگی جلد اول پژوهشی تحت عنوان "صوفی گری" از محمد امینی منتشر شده که شامل بازبینی و ویرایش "صوفی گری" احمد کسروی است. این کتاب 400 صفحه ای را شرکت کتاب در لوس آنجلس منتشر کرده است (1).

حدود 40 سال پیش صوفیگری کسروی را خوانده بودم اما مطالعه دوباره آن با حواشی مفصل و دقیق آقای امینی بسیار آموزنده بود. کتاب احمد کسروی به مباحث تاریخی، اعتقادی و رفتاری صوفیان پرداخته است. آقای امینی که یکی از قادرترین مورخان زمان ما است نکات تازه ای را مطرح کرده که تا به حال در جایی ندیده بودم؛ بویژه بخشی در پایان کتاب که به تاریخ حمله مغول در داخل و خارج از ایران اختصاص دارد، و نه تنها نادرستی بسیاری از تصورات احمد کسروی را در مورد صوفیگری بعنوان عامل اصلی شکست ایرانیان از مغولها نشان می دهد، بلکه بیش از مبحث صوفیگری مثلا در بحث کشمکش های مغولها برای تسخیر تبریز خواندنی است. البته کسروی نشان داده که چقدر افسانه های صوفیان از نفرین قطبهایشان در مورد خوارزمشاهیان بعنوان مسبب شکست ایران، خرافاتی بیش نیست. یادداشت های آقای امینی نیز جزئیات جالبی در این عرصه اضافه کرده است، نظیر ماجرای نارضایی پدر مولوی از خوارزمشاهیان هنگام مهاجرت به قونیه پیش از حمله مغول.

یکی از موضوعاتی که در نوشته های اکثر صوفیان ایران دیده می شود عبارات همجنسگرایانه است. آقای امینی در حواشی خود بر نوشته کسروی در این مورد به درستی شاهدبازی به معنای بچه بازی را از همجنسگرایی دو فرد بالغ تفکیک می کند و نشان می دهد که احمد کسروی در نقدش از صوفیان دچار تعصبات زمان خود علیه همجنسگرایان بوده است.

اما در ارتباط با صوفیگری علاوه بر تاریخ، دو عرصه اعتقادات و رفتارها مورد بررسی احمد کسروی قرار گرفته اند و یادداشت های آقای امینی درک احمد کسروی را در هر دو زمینه روشن تر می سازد. لازم به یادآوری است که احمد کسروی رفتارهای صوفیان را نتیجه مستقیم اعتقادات آنها می داند در حالیکه بسیاری از رفتارهای صوفیان به این دلیل بوده که نوعی زندگی کالت وار داشته اند و کالت ها جدا از عقایدی که دارند یک سری ویژگی ها را فقط به آن دلیل دارند که نهادی پذیرفته شده در جامعه نظیر مثلاً مذهب رسمی نیستند (2).

در عرصه اعتقادات، احمد کسروی به صوفیان در ارتباط با نظریه وحدت وجود نقد می کند و آقای امینی نیز حواشی روشنگرانه ای بر آن بحث اضافه کرده است. در واقع اصل مطلب که از نظر نگارنده این سطور احمد کسروی در نقد اعتقادات صوفیان مطرح نکرده توضیح دلیل عدم دستیابی صوفیان به خردگرایی است. اعتقاد به علت غایی در میان صوفیان ایران حتی بیش از مردم عادی بوده است وقتی که هر رویدادی را به مشیت الهی و خواست خدا نسبت می دادند. در مقایسه، اسپینوزا در غرب، علت غایی را بعنوان پناهگاه جهل مطرح می کند و  به این ترتیب با رد علت غایی، خردگرایی را بر بنیانی استوار بنا می نهد (3).

در ارتباط با صوفیان، جدا از رفتارهایی که به دلیل موجودیت کالت وار تجمع های آنها بوده بعضی رفتارها را می توان به اعتقادات آنها مرتبط دانست و کسروی به درستی تلاش می کند آنگونه رفتارها را بر مبنای اعتقادات صوفیان به چالش بکشد. مثلاً گدایی برای زدودن خودخواهی که کسروی مطرح کرده در میان بسیاری از فرقه های عرفانی هندو و بودایی نیز مرسوم است و مبنایی اعتقادی دارد.  یا داستان پیشکش همسر و پسر مولوی به شمس تبریزی که جامی مطرح کرده و بسیاری را از مولوی متنفر ساخته معادل داستان درخواست خدا از ایراهیم برای بریدن سر پسرش اسماعیل است. اینگونه افسانه های تسلیم مرید و مرادی هم در مذاهب و طریقت های ابراهیمی و هم در میان مرتاضان هندو و بودایی دیده می شود و مختص اسلام یا صوفیگری نیست. بسیاری از رفتارهایی که کسروی از صوفیان نقل می کند نوعی تقدیرگرایی است که بر پایه اعتقاد آنها به علت غایی می توان توضیح داد (4).

اساساً احمد کسروی تمثیل های صوفیان را که در شعر و نثر آمده به معنای تحت اللفظی برداشت کرده است اما آقای امینی جزئیات روشنگرانه ای اضافه کرده که به درک مباحث مطرح شده بویژه از نظر تاریخی نه تنها یاری می رساند بلکه بسیار خواندنی است و کتابی بسیار غنی را در اختیار خواننده قرار داده که می توان آن را بارها خواند و از آن آموخت (5).

 

به امید جمهوری آینده نگر دموکراتیک و سکولار در ایران

سام قندچی، ناشر و سردبير
ایرانسکوپ

http://iranscope.blogspot.com
http://www.iranscope.com

http://www.ghandchi.com  
سیزدهم بهمن ماه 1393
February 2, 2015
 

پانویس:
 

1. برای تهیه کتاب صوفی گری آقای امینی می توانید با شرکت کتاب در لوس آنجلس تماس بگیرید یا که از آدرس ایمیلی تقاضا کنید:

yekkalameh@gmail.com

2. آينده نگري و کالت هاي بازمانده جنبش کمونيستي
http://www.ghandchi.com/493-CommunistCults.htm

3. اسپينوزا در رد علت غائي
http://www.ghandchi.com/406-Spinoza.htm

4. صوفیگری و تقدیر گرائی- یک یادداشت کوتاه
http://www.ghandchi.com/354-Sufism.htm
  

5. گفتار محمد امینی در شرکت کتاب در معرفی کتاب صوفیگری
https://www.youtube.com/watch?v=KoJcrz3fIy4 

    محمد امینی، برگی از تاریخ، بیست و هشتم ژانویه 2015
    http://vimeo.com/118079689

    محمد امینی، یک کلمه، سی ام ژانویه 2015
    http://vimeo.com/118290197
    محمد امینی، برگی از تاریخ، چهارم فوریه 2015
    http://vimeo.com/118762422 

ایرانسکوپ#
#iranscope