آیا نگاه جنبش به کودتا تغییر کرده است

آیا نگاه جنبش به کودتا تغییر کرده است

http://iranscope.blogspot.com/2015/06/blog-post_51.html

دو روز پیش متنی را آقای بیژن فرهودی تحت عنوان مصاحبه با دکتر ابوالحسن بنی‌صدر در کیهان لندن منتشر کرده است (1). مسأله اینکه آقای بنی صدر کودتای نوژه را به اطلاع آیت الله خمینی رسانده حرف تازه ای نیست و دکتر بنی صدر هم پاسخ خود را در این مورد پیشتر داده است. اما آنچه در این مصاحبه جلب توجه می کند نوع برخورد دکتر بنی صدر کلاً به گزینه کودتا در ایران است که با مواضع تاریخی اپوزیسیون دموکراتیک در 100 سال گذشته متفاوت است.

 

اپوزیسیون دموکراتیک ایران کودتای 1299 رضا شاه و نقش دولت بریتانیا در آن را سالها قبل از انتشار اسناد رسمی دولت بریتانیا مطرح، و از آن به رغم توسعه سکولاریسم، بعنوان رویدادی که از تطور دموکراتیک ایران جلوگیری کرده، نقد کرده است (2). در مورد کودتای 28 مرداد 1332 سازمان سیا علیه مصدق نیز سالها پیش از آنکه دولت آمریکا به کودتا بودن آن اذعان کند، اپوزیسیون دموکراتیک ایران آن را کودتای آمریکایی خوانده و محکوم کرده است، هرچند همچنان این بحث ها ادامه دارد (3).

 

اینها هیچکدام حرف تازه ای نیست. اما بحث آقای بنی صدر در مصاحبه اخیر بنظر می رسد متفاوت است. اجازه دهید بیشتر توضیح دهم. در جنبش سیاسی ایران حتی وقتی فعالین چپ پس از انقلاب سفید به دنبال مشی چریکی رفتند هدفشان کودتا نبود بلکه خود را موتور کوچکی می دیدند که قرار بود موتور بزرگ یعنی قیام مردم را به حرکت درآورد. دقیقا این اصطلاح را مسعود احمدزاده به نقل از رژی دوبره در کتاب "مبارزه مسلحانه هم استراتژی، هم تاکتیک" به کار می برد، یعنی هنگامیکه این جریان از جبهه ملی خود را جدا می سازد همچنان در پی قیام مردمی بوده است و نه کودتا. مؤسسین سارمان مجاهدین خلق نیز وقتی از نهضت آزادی جدا شده و مبارزه مسلحانه را برگزیدند، دنبال کودتا نبودند. همین حرف را پیش از آنها درباره بیژن جزنی می شود گفت که هرچند حرکت همه آنها مبارزه مسلحانه روشفکران جدا از مردم بود، اما هدفشان کودتا نبود. پیشتر از مشی چریکی و بعد از آنهم، جبهه ملی و حزب توده، همواره از اقدام مردمی حمایت می کردند، هرچند در مقطعی کوتاه در همان سالهای 1320 تا 1332 نورالدین کیانوری نظر کودتا مطرح کرده که فوراً هم فراموش شده است. منظور آنکه در جنبش سیاسی ایران از زمان رضا شاه تا به امروز مگر در مواردی غیر جدی نظیر آنچه درباره ناصرخان قشقایی گفته اند، کسی کودتا را بعنوان راهکار برای اپوزیسیون نگاه نکرده است. اما سخنان نقل شده از آقای بنی صدر در این گفتگو بحثی دیگر است. خودتان بخوانید و قضاوت کنید (4).

 

پس از کودتای السیسی در مصر بنظر می رسد در میان اپوزیسیون ایران به این کودتا بعنوان راه جلوگیری از فرورفتن مصر در مسیری نظیر آنچه ایران در 30 و چند سال گذشته طی کرد، نگریسته می شود بویژه چون سیسی نوعی رفرم را نیز در اسلام، هدف خود قرار داده است (5). نمی گویم که آقای بنی صدر هم از چنین منظری بحث کودتا را دیده است اما نظراتی که مطرح کرده اند قابل تأمل است. واقعیت این است که جنبش مردم ایران در 35 سال گذشته اساساً جنبشی مدنی بوده است و جنبشهای مدنی در شوروی و بلوک شرق توانستند نه تنها با ظهور امثال گورباچف در هیئت حاکمه بلکه با برخاستن شخصیتهایی نظیر یالتسین در حزب کمونیست حاکم که از کمونیسم برید، مثمر ثمر شوند و تحول در جامعه را سامان دهند. در کل دنیا حتی در غرب هم در این 35 سال اخبر جنبشهای مدنی جریانهای اصلی اجتماعی بوده اند. اما در ایران این جنبشهای مدنی حتی با اوج گیریشان در 20 سال گذشته از دوم خرداد تا کنون، هنوز نتوانسته اند تغییر عمده ای را در جامعه ایران رقم بزنند و حتی موضوعی نظیر حجاب و آزادی پوشش زنان را که 80 سال پیش در جامعه ایران از بین رفته نتوانسته اند حل کنند و زنان برای رفتن به استادیومهای ورزشی که حتی در مورد نداشتن چنین حقی کسی در زمان شاه فکرش را هم نمی کرد، امروز باید برای درخواستی چنین ناچیز، همچنان هزینه دهند. به هر حال هنوز جنبش مدنی ایران اهرم های قدرت خود را کشف نکرده است (6). شاید این وضعیت باعث مطرح شدن ایده کودتا شده که اقلا برای اپوزیسیون سیاسی ایران شگفت انگیز است. شاید هم به خاطر ترس از آنکه جمهوری اسلامی دوباره ایران را وارد جنگ تازه ای کند، راه کودتا کم هزینه تر جلوه می کند. اما آنچه در تجربه شوروی و بلوک شرق بود فشار از پایین و شکاف از بالا بود که به پیروزی دموکراسی انجامید، در صورتیکه آمریکای لاتین نیم قرن با تلاشهای کودتاگرانه دست و پنجه نرم کرد و جز استبداد چیزی نصیبش نشد. کودتا نوشداروی بدون هزینه برای آزادی نیست و چه بسا زنجیرهای تازه ای را بر جسم و روح ملت ایران بیآویزد و از چاله در آییم و به چاه افتیم.

 

به امید جمهوری آینده نگر دموکراتیک و سکولار در ایران

سام قندچی، ناشر و سردبير ایرانسکوپ

http://iranscope.blogspot.com

http://www.iranscope.com

http://www.ghandchi.com 
دوازدهم خرداد ماه 1394
June 2, 2015

 

1. سیدابوالحسن بنی‌صدر نخستین رییس جمهوری اسلامی در گفتگو با بیژن فرهودی ..من ۱۲ اشتباه کردم
http://goo.gl/J4PXI9

 

2. گفت و گو با محمد امینی در مورد کودتای رضا شاه در برنامه "برگی از تاریخ" حسین مهری در تلویزیون اندیشه در تاریخ بیست و هفتم ماه مه 2015

https://vimeo.com/129048526

 

3. محمد امينی و علی ميرفطروس: دو روايت از سقوط دولت دکتر مصدق
http://www.ghandchi.com/794-amini-mirfetros.htm

 

4. سیدابوالحسن بنی‌صدر نخستین رییس جمهوری اسلامی در گفتگو با بیژن فرهودی ..من ۱۲ اشتباه کردم
http://goo.gl/J4PXI9

 

5. Egyptian President El-Sisi Calls to Reform Islam

http://iranpoliticsclub.net/politics/egypt-reform/index.htm

 

6. يک اشتباه اساسی در استراتژی جنبش حقوق مدنی ايران
http://www.ghandchi.com/586-madaniat.htm