فیروزه خطیبی-نمایشگاهی از جلوه های مختلف «تئاتر یونان باستان» در موزه هنری پل گتی لس آنجلس

نمایشگاهی از جلوه های مختلف «تئاتر یونان باستان» در موزه هنری پل گتی لس آنجلس
فیروزه خطیبی
http://www.voanews.com/persian/news/arts/Getyygreek-2010-9-6-102289179.html

نمایشگاه تازه ای که آغازگر فصل پائیز در موزه هنری «جان پل گتی» یکی از دیدنی ترین موزه های جهان در شهر لس آنجلس است، نمایانگر جلوه های گوناگون تئاتر یونان باستان است که تنها نشانه بازمانده از هنرهای اجرایی عهد عتیق به شمار می رود.

اشیایی چون مجسمه ها وتندیس ها، کوزه های رنگ آمیزی شده و کاغذهای پاپیروس، تاریخ غنی تئاتر یونان باستان را زنده می کنند.

شخصیت های جالب توجه، لباس های مجلل، دکور و موسیقی و بیش از هر چیز دیگر، ماسک های دراماتیک آن دوران در بازسازی هرچه درخشان تر این نمایشگاه کم نظیر از جلوه های تئاتر یونان قدیم کمک دهنده بوده اند.

تئاتری که ما آن را به عنوان تئاتر یونانی می شناسیم نخستین بار در «آتن» پدیدار شد و در آغاز چیزی شبیه به رقص های دستجمعی و آوازهایی که توسط همسرایان خوانده می شد بوده است که بخشی از نیایش خدایان از جمله دیونیسوس خدای طبیعت مرتبط به بهار، حاصلخیزی، تجدید حیات و به ویژه نیایش «شراب» به شمار می رفته است. مراسمی که برانگیزنده هنرمندان در تزیین کوزه های نقاشی شده ای است که از ۵٠٠ سال پیش از میلاد مسیح باقی مانده است. دورانی که نیم قرن پس از آن شاهد تراژدی های «اشیل»، «سوفکل»و «اوریپید» و نیز کمدی های آریستوفین بوده است.

آوازهای کهن که توسط گروه همسرایانی خوانده می شدند که خود را به شکل بز – انسان یا مخلوقاتی نیمه انسان و نیمه حیوان آراسته بودند، به صورتی طنزآلود جلوه گر می شد که بنا برگفته «ارسطو»، تراژدی از همین قطعات طنزآلود برخاسته است. بعدها احتمالا همسرایان با «سرخوان» یا رهبر گروه به گفت و گو می پرداختند و سرخوان شاید در برخی از قسمت های داستان به جای روایتگری ماجراها، نقش یکی از شخصیت ها را بازی می کرد. با چنین تقلیدی است که نخستین نمایش در تاریخ آغاز می شود. می گویند «تسییس» نخستین نمایشنامه نویس تاریخ، که در شش قرن پیش از میلاد مسیح می زیسته و هیچیک از نمایشنامه های او باقی نمانده است، این سرخوان ها (بازیگر اول نقش ها) را وارد نمایش کرد. بعد ها یعنی یک قرن بعد، «اشیل» نمایشنامه نویس بزرگ یونان، بازیگر دوم را وارد نمایش کرد. سوفکل نمایشنامه نویس بزرگ دیگری بود که «بازیگر نقش سوم» را وارد نمایش کرد. کم کم صحنه تئاتر شاهد بازیگرانی شد که گاه ناطق و گاه بدون کلام به بازی می پرداختند. بنا بر گفته «ایور براون» منتقد تئاتر معاصر انگلیس: «تاریخ تئاتر یونان حرکتی است از آشوب به آئین و از آئین به متن.»

این گونه نمایشنامه در مراسم رسمی به صورت جشنواره ای هرسال در موعد معینی به اجرا در می آمد که طی آن نمایشنامه نویسان برای به دست آوردن جایزه اول با یکدیگر به رقابت می پرداختند.

این نمایش ها در «آکروپولیس» و آمفی تئاترهای چند هزار نفری دیگر آن دوران به اجرا گذاشته می شدند که در آن بازیگران، همسرایان، سرخوانان، موسیقی دانان و تماشاگران در یک حرکت جمعی نمایشی ماراتون مانند ساعت ها وقت سپری می کردند.

در طول سال ها و قرن ها مردم مناطق مختلف از جمله جنوب ایتالیا و سیسیل شاهد اجراهای مختلفی از این نمایش ها چه تراژدی و چه کمدی بوده اند. نمونه هایی از کوزه های یافته شده از این دوران در مناطق جنوبی ایتالیا با نقش و نگارهای چشمگیر و تصاویرابداعی در نمایشگاه تازه موزه «پل گتی» به نمایش گذاشته شده است. گمان می رود که نقاش هایی که این کوزه ها را نقاشی کرده اند نیز شاهد اجرای این نمایش های عهد عتیق بوده اند. در سه قرن پیش از میلاد محبوبیت کمدی های «منناندر» موجب به وجود آمدن مجسمه ها و ماسک هایی شد که بر اساس شخصیت های نمایش ساخته شده اند. اشیایی که بعدها و تا اوج دوران امپراطوری روم باقی می ماند.

در نمایشگاه اخیر در موزه «پل گتی» لس آنجلس، تماشاگران شاهد اجرای تازه ای از نمایشنامه «الکترا Electra » نوشته سوفکل نیز خواهند بود که از اواسط ماه سپتامبر تا دوم اکتبر٢٠١٠ به اجرا درخواهد آمد.

موزه «پل گتی» یکی از اماکن دیدنی کالیفرنیای جنوبی به شمار می رود و با بودجه ٧۵٠ میلیون دلاری که این میلیاردر آمریکایی در اختیار «ریچارد مایر» برجسته ترین آرشیتکت معاصر این کشور قرار داد ساخته شده است.

این موزه برفراز تپه های «سانتا مونیکا» در ٢٠ کیلومتری شهر بورلی هیلز قرار دارد که خانه بزرگترین و باشکوه ترین مجموعه هنری آمریکا به شمار می رود.

در این موزه حدود پنجاه هزار اثر هنری بزرگ و کوچک، مدرن، معاصر و آنتیک گردآوری شده است. پل گتی از سال ۱۹۵۳، گرد آوری این آثار را که بیشتر در کشورهای اروپایی خلق شده‌اند آغاز کرده بود. در چهل گالری این موزه که به نمایشگاهی ثابت تبدیل شده‌اند، شمار زیادی از مبل‌های نفیس فرانسوی به سبک‌های باروک و روکوکو، فرش، پیانو، گلدان، ساعت، شمعدان‌های کریستال و بسیاری دیگر از لوازم تزئینی و تجملی زندگی قرن‌های پیش، به نمایش گذاشته شده‌اند. این گالری‌ها نه تنها غنای هنری و سطح آفرینندگی آن دوران را به رخ می‌کشند، بلکه امروزه هم از آن‌ها به عنوان منابع پژوهش تاریخی و سرچشمه الهام هنرمندان استفاده می‌شود.

می گویند وقتی که گرافیک کارهای استودیوی والت دیسنی دست اندرکار ساختن فیلم کارتونی «زیبا و غول»Beauty And The Beast بودند چندین روز از اوقات خود را در این گالری ها گذراندند تا از این مجموعه کم نظیر برای ترسیم صحنه هایی از این فیلم کارتونی الهام بگیرند.

ترتیب طبقه‌ بندی این گالری‌ها، بر حسب موضوع است. این نظم به بازدید کننده امکان می‌دهد، تا آثار گوناگون دوره‌های مختلف را در کنار هم و یک‌ جا ببیند و تفاوت‌های سبکی آن‌‌ها را با یکدیگر مقایسه کند.

آثار دوران عتیق موزه‌ گتی در بنایی قدیمی که به «ویلای مالیبو» معروف است، گرد آوری شده‌اند. درهای این ویلا، پس از ماه‌ها تعمیر، به تازگی برای بازدید عموم، البته با تعیین وقت قبلی، باز شده است.