فيروزه خطيبی-شنبه زاده و اجرای رقص و موسیقی بوشهر در غرب آمریکا

شنبه زاده و اجرای رقص و موسیقی بوشهر در غرب آمریکا
فيروزه خطيبی
http://www.voanews.com/persian/news/arts/Saeedshanbehzadeh-2010-10-14-104962519.html

سعید شنبه زاده و گروه او، پسرش نقیب و حبیب مفتاح بوشهری، نوعی از رقص و موسیقی ایرانی را برای شنوندگان غربی به ارمغان آورده اند که تا امروز در مرکز توجه قرار نداشته است. موسیقی بومی خلیج فارس، موسیقی وجد و نشاط، موسیقی عروسی و عزا، موسیقی «زار» و موسیقی که درطول قرن ها بیانگراحساسات ژرف و گوناگون مردم بومی شهر های مختلف جنوب ایران به ویژه بوشهر بوده است.

شنبه زاده موسیقی خاص خود را برای نخستین بار به طور حرفه ای در سال ۱۹۹۰ در جشنواره فجراجرا کرد. اجرایی که در همان سال جایزه اول این جشنواره را از آن او ساخت. یک سال بعد او به اجرای موسیقی با ارکستر سمفونی تهران پرداخت و پس از آن نیز اجراهای متعددی در مناطق مختلف ایران داشته که با استقبال کم نظیر تماشاگران روبرو بوده است. گروه شنبه زاده اولین کنسرت خارج از کشور خود را در ایتالیا در سال ۱۹۹۹ اجرا کرد. در طول ۱۰ سال گذشته این گروه در جشنواره هایی در اسپانیا، نیویورک و تورنتو شرکت داشته است و سال گذشته اجرای آن ها در جشنواره موسیقی جهانی Globefest نیویورک به شدت مورد توجه قرار گرفت. این گروه اخیرا در یکی از تالارهای موزه لوور پاریس نیز اجرای موفقی داشته است و درحال حاضر نیز درتدارک دو کنسرت بزرگ در شهرهای سن فرانسیسکو و لس آنجلس می باشد.

موسیقی «آنسامبل شنبه زاده »با سازهای بکر و نادیده جنوبی چون «نی انبان» و «نی جفتی» (دو فلوت به هم چسبیده) و ضرب تمپو و تمبک و دمام همراه است و موسیقی است که با نواهای شورانگیز خود شوق و شعفی وصف ناپذیر در شنونده ایجاد می کند. منتقدین آمریکایی موسیقی شنبه زاده و آنسامبل او را«اجرایی جادویی از نوعی موسیقی آفریقایی/پارسی که ریشه در قدیمی ترین سنت های نواحی جنوب ایران دارد» خوانده اند. «نواحی که مردمانش گاه ازتبار «زنزیبار» در شرق آفریقا برخاسته اند و رقص های خلسه آور صوفیانه در آن با لهجه و زبان های ویژه پارسی و عربی درهم آمیخته شده است. سعید شنبه زاده در کنسرت های خود می خواند، فلوت می نوازد، رقصی وجد آور را که به شکل عبادتی شورانگیز است ارائه می دهد ونوای «نی انبانی» سر می دهد که گاه به راستی شنوندگان با آن هیپنوتیز می شوند.»

همه این ها در کنار زمینه ای از ضرب آهنگ های تمپوی «نقیب» پسر پانزده ساله سعید شنبه زاده و رقص شنبه زاده در حال نواختن«نی انبان» و درنهایت صدای طبل ها که هر سه نوازنده را هم صدا کرده است و ریتم آن که هرآن سریع تر می شود تا شنونده را یک بار دیگر به عالم خلسه ای صوفیانه پرواز دهد همه و همه شکل نو و تازه ای به این موسیقی داده است.

سعید شنبه زاده دریک گفتگو با صدای آمریکا می گوید: «موسیقی که من کار کرده ام موسیقی جنوب ایران و خصوصا موسیقی منطقه بوشهر بوده است و من آن را از دوران بچگی از کوچه و بازار آموخته ام و از مراسم مختلفی که بوده یاد گرفتم و به خاطر سپرده ام. بعدها وقتی موزیسین شدم از این خاطره ها در ساختن موسیقی خاص خودم استفاده کردم. وقتی یک نفر در یک مراسم عروسی «نی انبانه » می زند به آن به چشم یک حرکت سنتی نگاه می شود اما موقعی که من به عنوان موزیسین روی صحنه ظاهر شدم احتیاج بود که با علم و آگاهی کامل در رابطه با این ساز ورقص هایی که مردم جنوب ایران با آن سروکار دارند عمل کنم. باید می دانستم که موسیقی چیست و رقص چیست تا بتوانم این دو هنر را با شکل سنتی که برگزیده ام به درستی ادغام کنم. در جنوب ایران ما مواد بسیار زیادی در زمینه رقص و موسیقی داریم که هیچوقت از آن ها روی صحنه استفاده نشده است. اما من برای اولین بار به همراه گروه خودم این مواد را روی صحنه آوردم و اجرا کردم . بیشتر این چیزهایی که من استفاده می کردم خیلی سنتی اما در عین حال بکر بودند. یعنی رقصی که من روی صحنه انجام می دهم خیلی قدمت دارد. به همین دلیل خیلی نو به نظر می آید. من اصولا آهنگسازی نمی کنم . بلکه همان موسیقی سنتی جنوب ایران یا بوشهر را تنظیم می کنم.»

شنبه زاده می گوید:« در همه موارد چه پیش از انقلاب و چه پس از انقلاب در موسیقی فولکلوری که از نواحی بوشهر، بندرعباس و حتی خراسان انتخاب شده موسیقی «عروسی» مد نظربوده است و هیچگاه از این موسیقی یک تعریف کلی نشده بود. اما من بخش های مختلف این موسیقی را از عزا تا عروسی تا موسیقی کار و حتی موسیقی «زار» را روی صحنه اجراکرده ام . این مسئله غنای بیشتری به کارم می دهد.»

سعید شنبه زاده اصلا بلوچ است اما از کودکی در ناحیه بوشهر زندگی کرده و به همراه برادر خود که موسیقی دانی حرفه ای و آشنا با موسیقی غربی است در زمینه موسیقی سنتی بوشهر فعال بوده اند. سعید ابتدا از طریق خانواده و پس از آن در کوچه و بازار بوشهر با موسیقی سنتی این ناحیه آشنا شد. او بعدها به تحصیل در رشته موسیقی پرداخت و تحت نظر اساتید به آموختن موسیقی ادامه داد و در سال ۲۰۰۲ ایران را به مقصد پاریس در فرانسه ترک کرد تا بتواند به فعالیت خود در زمینه موسیقی در کنار یادگیری ساکسیفون ادامه دهد.

شنبه زاده که برای نخستین بار رقص و موسیقی سنتی را هم زمان روی صحنه به کار گرفته است معتقد است که موسیقی و رقص جنوب از هم قابل تفکیک نیستند. یکی دیگر از نوآوری های شنبه زاده در زمنیه اجرای موسیقی جنوب ایران تلفیق موفق این سبک موسیقی با موسیقی جازی است که در جنوب فرانسه رواج دارد. هم چنین تلاش او برای تلفیق موسیقی و رقص جنوب با رقص معاصر و رقص «فرامدرن» است. او تجربه های متنوعی در این زمینه با رقص پردازان برجسته ای چون دومینیک ارویه و خوزه مونتالوو داشته است که در سال ۲۰۰۲ اجرای نمونه ای از آن در خانه رقص «لیون» در جشنواره رقص اروپا به عنوان یکی از ۱۰ رقص برتر انتخاب شد.

سعید شنبه زاده در زمینه موسیقی فیلم نیز فعالیت های گوناگونی داشته است. موسیقی فیلم هایی چون «گفتگو با باد» بهرام بیضایی که سعید نقش اول این فیلم را نیز برعهده داشته است و نیزموسیقی متن فیلم های «در» ساخته محسن مخملباف و «باران بومی» به کارگردانی رخشان بنی اعتماد از آثار شنبه زاده هستند.